Monitoring przyrodniczy obejmuje ogół czynności, których celem jest ustalenie zmian w środowisku przyrodniczym, a także ustalenie ich tendencji w oparciu o cykliczne obserwacje i badania terenowe. Szczegółowy zakres monitoringu może być zróżnicowany, gdyż musi on uwzględniać szczegółowe jego cele i ekologię siedlisk i/lub gatunków objętych monitoringiem.
Jakie są cele monitoringu?
W praktyce wyróżnić można 2 podstawowe typy monitoringu:
- Monitoring obszarów chronionych (np. obszarów Natura 2000 i poszczególnych przedmiotów ochrony tych obszarów tj. siedlisk przyrodniczych i gatunków, dla ochrony których wyznaczone te obszary) lub populacji wybranych gatunków czy stanu siedlisk przyrodniczych. Monitoring taki zwykle realizowany jest przez odpowiednie organy, odpowiedzialne za nadzór nad obszarami chronionymi (np. regionalne dyrekcje ochrony środowiska w odniesieniu do obszarów Natura 2000) oraz przez Główny Inspektorat Ochrony Środowiska (w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska – https://www.gios.gov.pl/pl/stan-srodowiska/monitoring-przyrody);
- Monitoring prowadzony na potrzeby inwestycji (w tym monitoring przedrealizacyjny oraz porealizacyjny), którego bezpośrednim celem jest ustalenie rzeczywistego wpływu przedsięwzięć na środowisko przyrodnicze. Przykładem takiego monitoringu może być:
- monitoring ornitologiczny (w zakresie ptaków) oraz chiropterologiczny (w zakresie nietoperzy) na potrzeby farm wiatrowych, prowadzony w oparciu o wskazania metodyczne opracowane przez Generalną Dyrekcję Ochrony Środowiska (Wytyczne dotyczące oceny oddziaływania elektrowni wiatrowych na ptaki. Projekt. Chylarecki i in. 2011, GDOŚ, Warszawa; Kepel i in. 2011: Wytyczne dotyczące oceny oddziaływania elektrowni wiatrowych na nietoperze. Projekt. GDOŚ, Warszawa);
- monitoring ornitologiczny dla inwestycji wielkoobszarowych, np. farm fotowoltaicznych, który prowadzić należy zgodnie z ogólnoprzyjętymi metodami badań awifauny, w tym Monitoringu Pospolitych Ptaków Lęgowych i Sikora A., Chylarecki P. 2011. Monitoring ptaków wodno-błotnych w okresie wędrówek. GDOŚ;
- monitoring skuteczności przejść dla zwierząt na drogach oraz śmiertelności zwierząt w związku z funkcjonowaniem inwestycji liniowych (np. dróg, linii kolejowych, linii elektroenergetycznych), którego metody i terminy prowadzenia należy dostosować do biologii grupy zwierząt objętych monitoringiem.
W praktyce zakres (mniej lub bardziej szczegółowo) i ramy czasowe monitoringu określają odpowiednie organy, np. w decyzji środowiskowej, uwzględniając charakter i skalę oraz rodzaj możliwego oddziaływania inwestycji.
Na podstawie wyników przeprowadzonego monitoringu możliwa jest weryfikacja ustaleń „przedrealizacyjnych”, określonych w ramach oceny oddziaływania na środowisko, jak również (o ile okażą się konieczne) wskazanie koniecznych dodatkowych działań minimalizujących, a tym samym realizacja inwestycji zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju.
Kto realizuje monitoring przyrodniczy?
Monitoring przyrodniczy każdorazowo powinien prowadzić specjalista przyrodnik, posiadający odpowiednią wiedzę i doświadczenie, co gwarantuje przeprowadzenie prac zgodnie z przyjętymi założeniami metodycznymi. W praktyce często konieczna jest realizacja prac przez zespół przyrodników z jednej lub kilku specjalności. Przykładowo monitoring prowadzony na potrzeby farm wiatrowych każdorazowo wymaga udziału co najmniej dwóch specjalistów – chiropterologa oraz ornitologa, jak również wykorzystania specjalistycznych detektorów chiropterologicznych.
